Odjeljenje za radiološku i nuklearnu sigurnost i bezbjednost i zaštitu od jonizujućeg i nejonizujućeg zračenja vrši poslove koji se odnose na:

• sistematsko ispitivanje sadržaja radionuklida u životnoj sredini (monitoring);
• izradu analiza i izvještaja o stanju radioaktivnosti životne sredine;
• prikupljanje i objavljivanje informacija od interesa za životu sredinu i zdravlje ljudi;
• vođenje informacionog sistema o stanju radioaktivnosti u životnoj sredini;
• prikupljanje informacija o radijacionim udesima; izdavanje dozvola za proizvodnju, promet i korišćenje izvora jonizujućeg zračenja i radioaktivnih materijala;
• izdavanje potvrda o evidentiranju izvora jonizujućeg zračenja;
• izdavanje potvrda o ispunjenosti uslova za stručnu osposobljenost lica odgovornog za zaštitu od jonizujućeg zračenja;
• vođenje registra prijava izdatih dozvola, potvrda o evidentiranju i sertifikata;
• formiranje i održavanje baze podataka (centralni registar) o izvorima jonizujućeg zračenja i korisnicima tih izvora, radioaktivnim materijalima, profesionalno izloženim licima, o radioaktivnom otpadu i vršenje kontrole evidencija koje vode korisnici, kao i o drugim podacima od značaja za zaštitu od jonizujućeg zračenja i radijacionu sigurnost;
• nalaganje i učestvovanje u sprovođenju mjera zaštite od jonizujućeg zračenja i radijacione sigurnosti;
• zaštitu od nejonizujućeg zračenja;
• saradnju sa nadležnim državnim organima, međunarodnom agencijom za atomsku energiju i drugim međunarodnim tijelima i nadležnim organima drugih država u vezi sa sprovođenjem zakona;
• dostavljanje sredstvima javnog informisanja, nadležnim državnim organima i međunarodnoj agenciji za atomsku energiju informacija od značaja iz oblasti zaštite od jonizujućeg zračenja i radijacione sigurnosti;
• davanje mišljenja na zahtjev nadležnih državnih organa u vezi sa pristupanjem međunarodnim konvencijama i drugim sporazumima iz oblasti zaštite od jonizujućih zračenja i radijacione sigurnosti, izdavanje i oduzimanje dozvola za korišćenje izvora elektromagnetnog polja;
• izdavanje i oduzimanje dozvola za obavljanje stručnih poslova zaštite od nejonizujućih zračenja; izdavanje i oduzimanje dozvola za korišćenje uređaja koji emituju ultrazvuk;
• izdavanje i oduzimanje dozvola za korišćenje uređaja koji emituju optičko zračenje ili sadrže izvore optičkog zračenja;
• izdavanje i oduzimanje dozvola za stručno osposobljavanje lica odgovornih za sprovođenje mjera zaštite od nejonizujućih zračenja; izradu stručne osnove Programa sistematskog ispitivanja nivoa nejonizujućeg zračenja; pripremu informacije o sprovođenju programa monitoring;
• vođenje registra o nejonizujućem zračenju; praćenje donošenja i primjenu propisa, preporuka i direktiva EU u oblasti izdavanja dozvola za zaštitu od nejonizujućeg zračenja i pripremanje izvještaja i informacija iz djelokruga navedenih aktivnosti.

Odjeljenje za radiološku i nuklearnu sigurnost i bezbjednost  i zaštitu od jonizujućeg  i nejonizujućeg zračenja osnovano  je 2011.god.  s ciljem očuvanja i zaštite života i zdravlja sadašnjih i budućih generacija, zaštite životne i radne sredine,  sigurnosti i bezbjednosti izvora zračenja,  obezbjeđenja uslova za stručno i racionalno korišćenje izvora zračenja  kao i podizanja nivoa znanja i svijesti u oblasti zaštite od jonizujućeg I nejonizujućeg zračenja .

JONIZUJUĆE ZRAČENJE

Nadležnosti Agencije u oblasti zaštite od jonizujućeg zračenja   regulisane su  čl.7 Zakona o zaštiti od jonizujućeg zračenja i radijacionoj sigurnosti (»Sl. list RCG«, br. 56/09) i to su da:

– vrši sistematsko ispitivanje sadržaja radionuklida u životnoj sredini (monitoring);

– izrađuje analize i izvještaje o stanju radioaktivnosti životne sredine;

– prikuplja i objavljuje informacije od interesa za životnu sredinu i zdravlje ljudi;

– vodi informacioni sistem o stanju radioaktivnosti u životnoj sredini;

– priprema program sistematskog ispitivanja radioaktivnosti u životnoj sredini;

– prikuplja informacije o radijacionim udesima;

– izdaje dozvole u skladu sa ovim zakonom;

– izdaje potvrde o evidentiranju izvora jonizujueg zračenja;

– izdaje potvrdu o ispunjenosti uslova za stručnu osposobljenost licu odgovornog za

zaštitu od jonizujućeg zračenja;

– vodi registar prijava i izdatih dozvola, potvrda o evidintiranju i sertifikata;

– formira i održava bazu podataka (centralni registar) o izvorima jonizujueg zračenja i

korisnicima tih izvora, radioaktivnim materijalima, profesionalno izloženim licima,

radioaktivnom otpadu i vrši kontrolu evidencija koje vode korisnici, kao i o drugim podacima od značaja za zaštitu od jonizujćueg zračenja i radijacione sigurnost.

– učestvuje u sprovođenju mjera zaštite od jonizujćueg zračenja i radijacione sigurnosti

iz svoje nadležnosti;

– samostalno ili u saradnji sa nadležnim državnim organima sarađuje sa Međunarodnom

agencijom za atomsku energiju i drugim međunarodnim tijelima i nadležnim organima drugih država u vezi sa sprovođenjem zakona.

– dostavlja sredstvima javnog informisanja, nadležnim državnim organima i Međunarodnoj agenciji za atomsku energiju informacije od značaja iz oblasti zaštite od jonizujućeg zračenja i radijacione sigurnosti;

– daje mišljenje na zahtjev nadležnih državnih organa u vezi sa pristupanjem međunarodnim konvencijama I drugim sporazumima iz oblasti zaštite od jonizujućeg zračenja i radijacione sigurnosti;

– obavlja i druge poslove utvrđene zakonom.

Sistematsko ispitivanje radioaktivnosti (MONITORING)

Shodno članu 9 Zakona o zaštiti od jonizujućeg zračenja i radijacionoj sigurnosti („Službeni list Crne Gore”, broj 56/09, 58/09, 40/11, 55/16), Agencija za zaštitu životne sredine priprema godišnji Predlog programa sistematskog ispitivanja radioaktivnosti u životnoj sredini, koji na predlog Ministarstva održivog razvoja i turizma, usvaja Vlada Crne Gore. Program sistematskog ispitivanja radioaktivnosti u životnoj sredini, koji se sprovodi od 1998. godine, vrši se radi utvrđivanja prisustva radionuklida u životnoj sredini i procjene nivoa izlaganja stanovništva jonizujućem zračenju i to u normalnim uslovima, i u slučaju sumnje na radijacioni udes i u toku radijacionog udesa

Sistematsko ispitivanje radionuklida vrši se u: vazduhu, zemljištu, rijekama, jezerima i moru, čvrstim i tečnim padavinama, građevinskom materijalu, vodi za piće, životnim namirnicama i stočnoj hrani, predmetima opšte upotrebe. Osim toga mjeri se i jačina apsorbovane doze gama (γ) zračenja u vazduhu i vrši se ispitivanje nivoa izlaganja radonu u boravišnim prostorijama.

Metode mjerenja specifičnih aktivnosti radionuklida u uzorcima iz životne sredine su : gama (γ) spektrometrija svih uzoraka, mjerenje ukupne alfa (α) i beta (β) aktivnosti u vodi za piće, mjerenje Sr-90 u hrani i vodi za piće koji su u skladu sa važećim metodama i preporukama Međunarodne agencije za atomsku energiju.

Predlogom Programa sistematskog ispitivanja radioaktivnosti u životnoj sredini utvrđuju se mjesta, vremenski intervali, vrste i načini sistematskog ispitivanja radioaktivnosti u životnoj sredini

On line monitoring

Brzina ambijentalne doze gama zračenja u realnom vremenu u vazduhu  mjeri se pomoću 6 automatskih stanica ( GDR stanice ) koje su instalirane u opštinama Pljevlja, Berane, Nikšić, Podgorica, Herceg Novi i Bar. Mjerenje teče bez prekida 24-časa na svim stanicama. Zahvaljujući ovom sistemu  u Agenciji u svakom trenutku imamo uvid u trenutnu brzinu doze gama zračenja u svih 6 opština. Ovaj sistem posjeduje sopstveni alarm u slucaju povećanja brzine doze na nekoj od lokacija i automatski, putem mobilnog telefona alarmira o povećanju.

DOZVOLE

• Pravna lica i preduzetnici koji hoće da proizvode, vrše promet( uvoz,izvoz,tranzit) i koriste izvore jonizujućih zračenja ne mogu obavljati te djelatnosti prije nego što dobiju rešenje Agencije o ispunjenosti uslova za obavljanje tih djelatnosti.

Pravna lica i preduzetnici mogu proizvoditi, vršiti promet i koristiti izvore jonizujućih zračenja ako ispunjavaju sledeće usove:

– Da objekti i prostorije u kojima proizvode i skladiste izvor jonizujućih zračenja ili sa njima rade moraju odgovarati tehničkim, sigurnosnim zdrastvenim i drugim propisanim uslovima.

– Da licima koja rade sa izvorima jonizujućih zračenja obezbijede odgovarajuća srestva za zaštitu od jonizujućih zračenja kao i opremu za mjerenje zračenja.

– Obezbijede da sa izvorima jonizujućih zračenja rade lica koja imaju propisanu stručnu spremu i da ispunjavaju propisane zdrastvene uslove prije i toku rada sa izvorima jonizujućih zračenja.

– Da se preduzmu sve mjere kako nebi došlo do kontaminacije životne sredine.

– Da se preduzmu sve propisane mjere kako radioaktivni otpad ne bi doveo do kontaminacije životne sredine iznad propisanih granica.

– Pravna lica i preduzetnici su dužni da obezbijede radioaktivni material, rendgen aparate i druge uređaje koji proizvode jonizujuća zraćenja u skladu sa propisanim uslovima za njihov promet i korišćenje.

• Agencija izdaje dozvolu pravnom licu za obavljanje poslova zaštite od jonizujućeg zračenja ako ispunjava sljedeće uslove:
  • ima određen broj i vrstu instrumenata, uređaja i opreme koja je neophodna za obavljanje tih poslova;
  • objekti i prostorije odgovaraju tehničkim, sigurnosnim i zdravstvenim uslovima za zaštitu ljudi i životne sredine od jonizujućeg zračenja;
  • ima odgovarajući broj lica u radnom odnosu na neodređeno vrijeme, koji imaju propisanu stručnu spremu I koji su osposobljeni za sprovođenje mjera zaštite od jonizujućeg zračenja i imaju odgovarajuće radon iskustvo;
  • ima sertifikat o akreditaciji za analitičke tehnike i metode ispitivanja koje se traže za obavljanje te vrste poslova.

Poslovi zaštite od jonizujućeg zračenja su

• Sistematsko ispitivanje radioaktivnosti u životnoj sredini (monitoring radioaktivnosti)
• mjerenja radi procjene nivoa izlaganja jonizujućem zračenju
• Procjena nivoa medicinskog izlaganja
• Program osiguranja I kontrole kvaliteta mjera zaštite od jonizujućeg zračenja.
• Dekontaminacija
• Kontrola radioaktivnosti roba pri uvozu, izvozu i tranzitu
• Agencija može izdati dozvolu za privremeno obavljanje radijacione djelatnosti. Korisnici izvora jonizujućeg zračenja registrovani izvan Crne Gore mogu privremeno obavljati radijacionu djelatnost kada to zahtijeva pravno lice ili preduzetnik registrovan u Crnoj Gori. U tom slučaju Pravno lice ili preduzetnik iz inostranstva dužan je da Agenciji podnese zahtjev za dobijanje dozvole za privremeno obavljanje radijacione djelatnosti.
• Agencija izdaje dozvolu za prevoz radioaktivnog materijala na teritoriji Crne Gore

Agencija pruža stručno tehničku pomoć  carini i graničnoj policiji u realizaciji poslova  otkrivanja i sprječavanja nedozvoljenog prometa radioaktivnog i nuklearnog materijala preko granice Crne Gore

RADON

Radon je prirodni gas bez boje, ukusa i mirisa. Svi izotopi radona u prirodi su alfa radioaktivni i nastaju u lancima radioaktivnih raspada urana i torijuma. To je dakle prirodna radioaktivnost koju je nemoguće izbjeći gdje god postoje ovi radioaktivni elementi. Zbog relativno velikog vremena poluživota atom radona može da pređe veliko rastojanje od mjesta obrazovanja.Iz rečenog vidimo da su osnovni izvori radona u stambenim jedinicama  tlo ispod stanova i građevinski materijal od koga je objekat za stanovanje napravljen

Na osnovu rezultata Programa sistematskog ispitivanja radioaktivnosti u životnoj sredini za 2012. godinu ustanovljeno je da je prosječna efektivna doza koja predstavlja mjeru radiološke opterećenosti stanovnistva Crne Gore i koja je posljedica uticaja izlaganja jonizujućem zračenju 3,89 mSv/god. Od ove  ukupne efektivne doze, 2,65 mSv/god je posljedica inhalacije gasa radona. Ova mjerenja  pokazuju postojanje problema povećane koncentracije gasa radona u boravišnim i radnim prostorima u Crnoj Gori. Ova vrijednost jeste veća od svjetskog prosjeka koji iznosi 2,4 mSv/god. Zbog svega navedenog pristupilo se izradi kompletne radonske mape Crne Gore i sljedeća procjena radiološke opterećenosti stanovništva Crne Gore koje je posljedica radioaktivnosti prisutnoj u životnoj sredini kao i u hrani i vodi za piće biće ponovo procijenjena kada se budu znali podaci o koncentraciji aktivnosti radona za cijelu Crnu Goru.

Nejonizujuće zračenje

Nadležnosti Agencije u oblasti zaštite od nejonizujućih zračenja regulisane su članom 6 Zakona o zaštiti od nejonizujućih zračenja (Sl.list Crne Gore, br.35/13) I to su:

• Dozvole
  • izdavanje i oduzimanje dozvola za korišćenje izvora elektromagnetnog polja;
  • izdavanje i oduzimanje dozvola za obavljanje stručnih poslova zaštite od nejonizujućih zračenja;

Stručni poslovi zaštite od nejonizujućih zračenja su:

1) sprovođenje Programa;

2) mjerenja nivoa nejonizujućih zračenja;

3) davanje stručnog mišljenja o ispunjavanju uslova za korišćenje izvora nejonizujućih zračenja;

4) ispitivanje ispravnosti izvora nejonizujućih zračenja;

5) provjera ispravnosti sredstava i opreme lične zaštite na radu;

6) izrada procjene rizika izloženosti profesionalno izloženih lica nejonizujućim zračenjima (u daljem tekstu: Procjena rizika);

7) izrada studije korišćenja zatečenih značajnih izvora nejonizujućih zračenja (u daljem tekstu: Studija);

8) izrada Akcionog programa iz člana 33 ovog zakona

• izdavanje i oduzimanje dozvola za korišćenje uređaja koji emituju ultrazvuk;
• izdavanje i oduzimanje dozvola za korišćenje uređaja koji emituju optičko zračenje ili sadrže izvore optičkog zračenja;
• izdavanje i oduzimanje dozvola za stručno osposobljavanje lica odgovornih za sprovođenje mjera zaštite od nejonizujućih zračenja;
• izradu stručne osnove Programa sistematskog ispitivanja nivoa nejonizujućeg zračenja;
• pripremu informacija o sprovođenju programa monitoringa;
• vođenje registra o nejonizujućem zračenju;
• praćenje donošenja i primjenu propisa, preporuka i direktiva EU u oblasti izdavanja dozvola za zaštitu od nejonizujućeg zračenja i pripremanje izvještaja i informacija iz djelokruga navedenih aktivnosti.

 Monitoring nejonizujućeg zračenja

Shodno članu 6 Zakona o zaštiti od nejonizujućeg zračenja („Službeni list Crne Gore”, broj 35/13), Agencija za zaštitu životne sredine priprema godišnji Predlog programa radi praćenja prisustva, utvrđivanj aopasnosti, obavještavanja I preduzimanja mjera zaštite od nejonizujućih zračenja vrši se  sistematsko  ispitivanje  nivoa nejonizujućih zračenja u životnoj sredini, koji na predlog Ministarstva održivog razvoja i turizma, usvaja Vlada Crne Gore.

Stručno osnovu za izradu Programa priprema organ uprave nadležan za poslove zastite životne sredine(u daljem tekst Agencija) I dostavlja organu uprave nadležnom za poslove zaštite od nejonizujućih zračenja ( Ministarstvo), najkasnije do 1 novembra tekuće za narednu godinu.

Programom se određuju izvori nejonizujućih zračenja, mjesta mjerenja, period i lokacije mjerenja, metode mjerenja, proračun i sredstva potrebna za sprovođenje Programa.